Tiki taka là một chiến thuật bóng đá độc đáo, nổi bật với phong cách chơi tập trung vào việc kiểm soát bóng và thực hiện những đường chuyền ngắn, kết hợp với sự di chuyển linh hoạt của các cầu thủ. Hãy cùng Nhà cái uy tín tìm hiểu bài viết sau
1. Tên gọi
Phát thanh viên nổi tiếng người Tây Ban Nha, Andrés Montes, được biết đến như người đã sáng tạo và lan tỏa cụm từ “tiki taka” trong các buổi bình luận của mình tại World Cup 2006.
Trong một lần bình luận trực tiếp trận đấu giữa Tây Ban Nha và Tunisia, Montes đã sử dụng cụm từ này để miêu tả lối chơi chuyền bóng đầy nghệ thuật và chính xác của đội tuyển Tây Ban Nha: “Estamos tocando tiki-taka tiki-taka” (Tạm dịch: chúng tôi đang chơi tiki taka tiki taka).
2. Khái niệm cơ bản
Tiki-taka, hay còn gọi là Tiqui-taca, là một phong cách chơi bóng đá nổi bật với những đường chuyền ngắn và sự di chuyển linh hoạt, nhằm duy trì quyền kiểm soát bóng. Phong cách này đã trở thành biểu tượng của đội tuyển quốc gia Tây Ban Nha từ năm 2006 dưới sự dẫn dắt của các huấn luyện viên Luis Aragonés và Vicente del Bosque.
Barcelona cũng đã áp dụng lối chơi tiki-taka từ năm 2009, đặc biệt là trong thời kỳ huấn luyện của Pep Guardiola. Tuy nhiên, Guardiola lại không đồng tình với việc gán nhãn Barca theo phong cách tiki-taka. Ông từng chia sẻ: “Barca không chơi tiki-taka. Tôi thật sự ghê tởm những đường chuyền chỉ để chuyền.”
Sự phát triển và ảnh hưởng của tiki-taka có nguồn gốc từ triều đại huấn luyện của Johan Cruyff vào đầu thập niên 1990 cho đến nay. Bàn thắng đầu tiên được ghi nhận mang đậm dấu ấn tiki-taka là bàn thắng của Sergio Ramos trong trận vòng loại UEFA Euro 2008, diễn ra tại Aarhus (Đan Mạch) vào ngày 13 tháng 10 năm 2007.
Bàn thắng của Ramos được thực hiện sau khi 9 cầu thủ đã phối hợp thực hiện 28 đường chuyền với 65 lần chạm bóng trong vòng 75 giây. Đội tuyển Tây Ban Nha cũng đã lên ngôi vô địch tại giải đấu đó.
Về cơ bản, tiki-taka có thể được hiểu là sự kết hợp giữa chuyền (tiếng Tây Ban Nha: tiqui) và chạy (taca). Những đường chuyền trong lối chơi này thường ở cự ly trung bình – ngắn, kèm theo tần suất di chuyển không bóng rất cao của các cầu thủ. Hai yếu tố này hòa quyện với nhau, giúp đội bóng áp dụng tiki-taka luôn giữ vững quyền kiểm soát bóng và tạo ra nhiều cơ hội tấn công vào hàng phòng ngự đối phương.
3. Lịch sử hình thành và phát triển của lối đá tiki taka
3.1. Hình thành
Cha đẻ của lối chơi tiki taka không ai khác chính là huyền thoại bóng đá Hà Lan Johan Cruyff, và cái nôi của nó chính là FC Barcelona. Cruyff đã khoác áo Barcelona từ năm 1973 đến 1978. Đến năm 1979, ông đã đóng góp rất nhiều vào cuộc cách mạng thay đổi phong cách thi đấu của đội bóng, bắt nguồn từ lò đào tạo La Masia nổi tiếng.
Johan Cruyff đã tiếp nối và phát triển triết lý Bóng đá tổng lực của Rinus Michels, giúp đội tuyển Hà Lan trở thành một thế lực lớn trong làng bóng đá, với đỉnh cao là chức vô địch EURO 1988. Ông đã để lại nhiều dấu ấn chiến thuật độc đáo, như việc cho phép 7-8 cầu thủ dâng lên tấn công hay cho hậu vệ tham gia vào các pha tấn công, trong khi tiền đạo cũng có thể lùi về hỗ trợ phòng ngự.
Thời điểm đó, đội tuyển Hà Lan thường gặp bất lợi về thể lực so với các đội bóng châu Âu khác. HLV Rinus Michels đã khắc phục nhược điểm này bằng cách áp dụng sơ đồ 4-3-3, với những nhóm cầu thủ phối hợp ăn ý và tốc độ cao. Đội hình được tổ chức linh hoạt, vừa tấn công vừa phòng ngự hiệu quả mà không khiến cầu thủ bị kiệt sức. Có thể nói, tiki taka ngày nay chính là phiên bản nâng cấp của Bóng đá tổng lực.
Hiện tại, mọi cầu thủ của Barcelona, từ đội hình chính đến dự bị và cả các tài năng trẻ, đều phải nắm vững lối chơi Tiqui-Taca. Tất cả đều ghi nhớ công lao của Johan Cruyff. Tuy nhiên, HLV Sergio Batista cũng từng tuyên bố rằng tiki taka thực chất là sản phẩm của bóng đá Argentina.
3.2. Phát triển và đỉnh cao
Nếu Johan Cruyff được xem như là người sáng lập ra lối chơi tiki taka, thì Pep Guardiola chính là người đã đưa nó lên một tầm cao mới. Pep Guardiola không chỉ là cựu cầu thủ của Barcelona mà còn là huấn luyện viên trưởng của đội bóng này trong giai đoạn từ 2009 đến 2012 – khoảng thời gian vàng son nhất trong lịch sử câu lạc bộ.
Sơ đồ chiến thuật lý tưởng cho tiki taka thường là 4-3-3, nhưng đôi khi cũng có thể biến đổi thành 4-1-2-3 hoặc 3-4-3. Đặc biệt, lối chơi này cần phải đi kèm với những pha tấn công nhóm ăn ý và phòng ngự khu vực hiệu quả.
Như đã đề cập, tiki taka chủ yếu xoay quanh việc chuyền bóng và di chuyển. Bóng được truyền đi nhanh chóng và liên tục giữa các cầu thủ. Những cầu thủ không có bóng cần phải linh hoạt để đón nhận bóng. Do chỉ cần tăng tốc và di chuyển trong khoảng cách ngắn, nên cầu thủ sẽ không bị mất sức quá nhiều; trong khi đó, nếu đối phương không thích ứng kịp thời, họ sẽ nhanh chóng kiệt sức vì phải theo sát và dễ dàng gặp rối loạn trong đội hình.
Tóm lại, giống như nhiều chiến thuật khác, tiki taka yêu cầu sự linh hoạt và nhịp nhàng. Khi hàng công dâng cao, hàng thủ cũng cần phải tiến lên và ngược lại, nhằm đảm bảo khoảng cách giữa các vị trí trong đội hình luôn hợp lý.
4. Nhược điểm của tiki taka
Trong lối chơi tiki taka, việc cầm giữ và kiểm soát bóng là điều tối quan trọng. Trong bóng đá hiện đại, việc phòng ngự để lấy lại bóng từ chân đối thủ dễ dàng hơn nhiều so với việc tìm cách ghi bàn: chỉ cần một giây phút lơ là là bóng có thể rơi vào tay đối phương, gây nguy hiểm cho khung thành của đội mình.
Vì vậy, những đội áp dụng tiki taka cần phải có một đội hình đồng đều – từ hậu vệ đến tiền đạo – với những cầu thủ có kỹ thuật điêu luyện: khả năng rê bóng, chuyền bóng chính xác, thoát khỏi sự kèm cặp của đối thủ, và phản ứng nhanh nhạy… Lối chơi này yêu cầu một người dẫn dắt ở trung tâm hàng tiền vệ để phân phối bóng một cách hiệu quả trên sân.
Thực tế cho thấy từ năm 2008 đến nay, trong các trận đấu của Barcelona hay đội tuyển Tây Ban Nha, thời gian kiểm soát bóng của họ luôn đạt mức trung bình không dưới 60%. Điều này không chỉ nhờ vào việc họ đã thành thạo chiến thuật tiki taka mà còn vì đội hình của họ sở hữu những cầu thủ xuất sắc như Lionel Messi, Xavi, Andrés Iniesta, Sergio Busquets, và Gerard Piqué…
Chuyền bóng cũng là một yếu tố cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát bóng. Để tăng tốc độ cho một pha phối hợp, bóng cần được chuyền nhanh chóng, gọn gàng và chính xác. Những đường chuyền hỏng (khiến đồng đội khó khăn trong việc nhận bóng hoặc chuyền vào vị trí của đối thủ…) chính là kẻ thù lớn nhất của tiki taka.
Các đội bóng cũng có nhiều chiến thuật để phá vỡ lối chơi tiki taka. Việc dựng “xe bus” (phòng ngự chặt) thường được các đội sử dụng khi đối đầu với những đội bóng áp dụng lối chơi này. Các đội chơi phòng ngự chắc chắn, thi đấu quyết liệt và chờ đợi cơ hội để phản công là những phương án hiệu quả để đối phó với tiki taka.
5. Những đội bóng tạo nên tên tuổi với lối đá tiki taka
Đội tuyển Tây Ban Nha và câu lạc bộ Barcelona được xem là hai biểu tượng tiêu biểu cho thành công của bóng đá tiki taka. La Roja đã xuất sắc giành được ba danh hiệu lớn liên tiếp từ năm 2008 đến 2012, nhờ vào chiến thuật tiki taka mà các huấn luyện viên Luis Aragones và Vicente del Bosque đã áp dụng.
Trong khi đó, Barcelona dưới sự dẫn dắt của Pep Guardiola cũng được coi là đỉnh cao của một đội bóng theo trường phái này. Những thành công vang dội như cú ăn sáu lịch sử ở mùa giải 2008/2009 hay trận chung kết Champions League năm 2010/2011 chính là minh chứng rõ nét cho sự thống trị của Barcelona với lối chơi tiki taka đầy mê hoặc.
